10 EKİM DÜNYA RUH SAĞLIĞI GÜNÜ
“10 Ekim Dünya Ruh Sağlığı Günü” kapsamında hastanemiz Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanımız Dr. Selin TANYERİ KAYAHAN ile söyleşi gerçekleştirilmiş olup Uzmanımız “RUH SAĞLIĞI ve RUH SAĞLIĞINI KORUMAK” ile ilgili açıklamalarda bulunarak bilgilerini bizlerle paylaşmıştır:
RUH SAĞLIĞI EVRENSEL BİR İNSAN HAKKIDIR
-10 Ekim Dünya Ruh Sağlığı Günü bu sene “ruh sağlığı evrensel bir insan hakkıdır” temasıyla kutlanıyor. Size göre ruh sağlığı ve iyilik hâli nedir?
Ruh sağlığı öncelikle herkes için temel bir insan hakkıdır. Tüm insanlar, kim ve nerede olursa olsun, ulaşılabilir en yüksek standartta ruh sağlığına sahip olma hakkına sahiptir.
Dünya Sağlık Örgütü ruh sağlığını, “insanın kendi yeteneklerinin farkına vardığı, yaşamın normal gerginlikleriyle başa çıkabildiği, üretken ve verimli bir şekilde çalışabildiği ve içinde yaşadığı topluma katkıda bulunabildiği bir iyilik hali” olarak tanımlıyor. Yani ruh sağlığı yalnızca ruhsal bir hastalığın olmaması demek değil. Diğer yandan elbette ki ruhsal hastalıkların tanınması ve tedavi edilmesi ruhsal sağlık için olmazsa olmaz. Örneğin keyifsizlik, uykusuzluk, sinirlilik gibi pek çok ruhsal belirti, kişinin gündelik hayat akışı içerisinde zaman zaman görülebilen durumlar olabilse de bunların yoğunluğunun ve sıklığının artması, kişinin hayatını etkileyecek düzeye gelmesi bir ruhsal hastalık göstergesi olabilir.
İyi bir ruhsal sağlık, genel sağlığımız, refahımız ve iyilik halimiz için hayati öneme sahiptir. Ruh sağlığı olmadan sağlık olmaz. Ancak dünya genelinde her sekiz kişiden biri, fiziksel sağlıklarını, refahlarını, sosyal ilişkilerini ve geçimlerini etkileyebilecek ruhsal sağlık sorunlarıyla yaşıyor. Ruh sağlığı sorunları aynı zamanda giderek artan sayıda ergen ve genci etkiliyor.
-Ruhsal sorunların ve etkilenen insan sayısının gittikçe arttığından bahsettiniz. Ruh sağlığını korumak için neler yapılabilir?
Ruh sağlığını korumakla ilgili yapılabilecek pek çok şey var. Ruhsal sağlığın sağlığımız ve iyilik halimiz için hayati önemde olduğundan söz ettik. Dolayısıyla bu kavramın ne demek olduğunu bilmek ve onu güçlendirmek için çalışmak aslında herkesin görevi. Mesela bireyler olarak ruh sağlığı hakkında bilgi edinmek -ki bu kavrama ruh sağlığı okuryazarlığı diyoruz-, ruhsal hastalık belirtilerini öğrenmek ve bunlarla karşılaştığımızda bir ruh sağlığı çalışanından yardım istemek çok önemli.
Diğer yandan ruh sağlığı alanında etkin halk sağlığı programlarının yürütülmesi çok faydalıdır. Örneğin ruh sağlığına yönelik farkındalık ve eğitim kampanyaları ruh sağlığının güçlendirilmesi için önemli yöntemlerdir. Bu konuda yapılan çalışmalara, eğitimlere aktif olarak katılmak ruh sağlığımızı korumaya yönelik bazı teknikleri öğrenmemiz açısından yarar sağlayabilir.
Bir diğer önemli nokta da ruh sağlığı ve ruhsal sorunlarımız hakkında konuşabilmektir. Elbette ki ruhsal yaşantımız, sorunlarımız, sıkıntılarımız özel nitelikte durumlardır ancak bu konuların gündelik sosyal hayatımızda daha rahat bir şekilde, yargılanmaksızın konuşulabiliyor olması, ruhsal hastalığın yükünü hafifletmekte hayati bir rol oynayabilir.
Ruh sağlığımızı korumakla yakından ilişkili bazı yaşam tarzı özelliklerinden söz edebiliriz. Bunlar beslenme ve fiziksel aktivitedir. Beslenme, sağlığı korumak, geliştirmek ve yaşam kalitesini yükseltmek için vücudun gereksinimi olan besin ögelerini yeterli miktarlarda ve uygun zamanlarda almayı ifade eden bir davranış biçimidir. Dengeli ve sağlıklı beslenmenin başta duygu durumu ve ruhsal iyilik hali olmak üzere ruh sağlığı üzerinde çok önemli etkileri mevcuttur. Özellikle Akdeniz tipi beslenme, meyve ve sebze tüketiminin bol olduğu, bitkisel gıdaların, baklagillerin, tahıl ve deniz ürünlerinin ön planda önerildiği, kırmızı et ve diğer et ürünlerinin tüketiminin sınırlı olduğu, süt ürünleri tüketiminin orta düzeyde önerildiği bir diyet çeşididir. Bu beslenme türünün depresyon, kaygı bozuklukları ve demans gibi pek çok ruhsal hastalık açısından koruyucu etkilerinin olabileceği biliniyor. Dengeli beslenme türleri ve hem yaş gruplarına hem de özel gruplara yönelik detaylı bilgi almak isteyen okurlarımız Sağlık Bakanlığı’nın https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/beslenme internet sitesini inceleyebilirler.
Yapılan pek çok bilimsel araştırma, fiziksel olarak daha aktif olmanın yaştan, cinsiyetten, etnik kökenden veya kişinin genel kondisyonundan bağımsız olarak herkes için faydalı olduğunu göstermiş. Hem yetişkinlerde hem de çocuk ve gençlerde fiziksel aktivitenin ruh sağlığı üzerine çok sayıda olumlu etkisi bulunuyor. Örneğin fiziksel aktivite ve spor yapmak, gençlerde sosyal ve duygusal gelişimi destekliyor ve akademik başarı üzerine pozitif etkili. Özellikle çocuk ve gençlerde takım sporlarında yer almanın hem fiziksel aktivite hem de sosyal aktivite olarak ruh sağlığına fayda sağladığını biliyoruz. Diğer yandan fiziksel aktivite kimi psikiyatrik hastalıklar üzerinde de olumlu etkilere sahip. Mesela depresyon ve kaygı bozukluklarında fiziksel aktivitenin hem koruyucu ve hem de iyileşmeyi artırıcı olduğu gösterilmiş. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu dediğimiz ruhsal hastalığın tedavisinde sporun yeri çok önemli. Fiziksel aktivitenin ruh sağlığı ve hastalıkları üzerine faydalarına böyle pek çok örnek verebiliriz.
Fiziksel aktivite, en basit tanımıyla, enerji harcamak için vücudun hareket etmesidir. Yürüme, koşma, bisiklete binme, yüzme fiziksel aktivitelerden yalnızca birkaçıdır. Elbette her fiziksel aktivite vücuda aynı enerjiyi harcatmaz; örneğin voleybol, futbol gibi aktiviteler pek çok fiziksel hareketin birlikte yapılmasını gerektiren ve kalp hızını artıran fiziksel aktivitelerdir. Oysa hızlı olmayan bir yürüyüş kalp hızını daha az artıracaktır. Egzersiz dediğimizde düzenli ve tekrarlı olarak yapılan fiziksel aktiviteyi kastederiz. Fiziksel hareketleri içeren dans, oyun veya gün içerisindeki aktiviteler de fiziksel aktivite olarak değerlendirilir.
Aktif yaşam tarzını bir alışkanlık haline getirmek sağlık için çok önemli. Düzenli yapılan fiziksel egzersiz hem kalp-damar hastalıkları açısından, hem kas-iskelet sistemi açısından hem de ruh sağlığı açısından çok değerlidir. Uygun şekilde yapılan egzersizin faydaları arasında başlıca kalp ritmini düzenlemesi ve kalbi güçlendirmesi, solunum kapasitesini artırması, beyin damar hastalıklarının gelişim riskini azaltması sayılabilir. Tüm bu olumlu etkileri açığa çıkarmak için haftada 3-4 kez, en az 30-60 dakika süreyle orta şiddette egzersiz önerilmektedir. Fiziksel aktivite programı kişiye özel olmakla birlikte bu konuda ayrıntılı bilgi almak isteyen okurlar Sağlık Bakanlığı’nın Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Dairesi tarafından hazırlanmış önerilere bu adresten ulaşabilirler: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/fiziksel-aktivite
-İnsanlar ruhsal sorunları nedeniyle toplumda bir damgalanma ile karşılaşabiliyor. Bu konudaki yorumlarınız ve önerileriniz nelerdir?
Bu soru için özellikle teşekkür ederiz. Dediğiniz gibi, ruhsal hastalık tanısı olan, bunun için tedavi kullanan kişiler toplum içerisinde bir damgalanma ile sıklıkla karşılaşabiliyor. Bu durum hastalığın tanısının ve tedavisinin, kişinin sorunlarına yönelik yardım arama davranışının önünde engel oluşturabiliyor. Ruh sağlığı ile ilgili bir hastalık yaşıyor olmak, bir kişiyi insan haklarından mahrum bırakmaya veya kendi sağlığıyla ilgili kararlardan dışlamaya asla neden olmamalı. Ancak dünyanın her yerinde ruh sağlığı sorunları olan insanlar çok çeşitli insan hakları ihlâlleriyle karşılaşmaya devam ediyor. Birçoğu toplum yaşamından dışlanabiliyor ve ayrımcılığa uğrayabiliyor; çok daha fazlası ise ihtiyaç duydukları ruh sağlığı hizmetlerine erişemiyor ya da yalnızca insan haklarını ihlâl eden bakımlara erişebiliyor. Tüm bu olumsuz sonuçların önüne geçmek adına ruh sağlığı, ruhsal hastalıklar hakkında daha özgürce konuşabiliyor olmalıyız ve ruhsal hastalıklara yönelik olumsuz inanış ve tutumların farkına varmalı, bunları değiştirme konusunda özen göstermeliyiz.